ZS Zawoja Centrum

Patron Szkoły Podstawowej nr 1 w Zawoi - Hugo Zapałowicz

Patronem szkoły Podstawowej nr 1 w Zawoi Centrum jest Hugo Zapałowicz (1852-1917), doktor prawa, botanik, geolog, wybitny znawca
Babiej Góry i jej przyrody, badacz Karpat Wschodnich, założyciel Oddziału Babiogórskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, zwany "ojcem turystyki
babiogórskiej", parający się poezją, prozą i krytyką literacką.

Szkoła Podstawowa nr 1 w Zawoi Centrum, przyjmując jego imię w okresie międzywojennym, doceniła jego zasługi, jakie
wniósł w rozwój Zawoi i szkolnictwa zawojskiego.

Hugo Zapałowicz urodził się 15 listopada 1852r. w Lubljanie. Jego matka, Maria Smole, była Słowenką. Ojciec Hugona,
Władysław, był inżynierem architektem (budował m.in. twierdzę przemyską). Rodzina Zapałowiczów zamieszkała w Przemyślu
i tam w 1871r. Hugo ukończył gimnazjum. Rok lub dwa lata wcześniej odbył swą pierwszą wycieczkę na Babią Górę i w Tatry.

Pragnął studiować botanikę, lecz pod naciskiem rodziców w 1871r. podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Nie zrezygnował z zamiłowań przyrodniczych, poświęcając letnie miesiące na badania florystyczne w masywie Babiej Góry.
Po studiach w 1876r. pracował w charakterze sędziego wojskowego w armii austro-węgierskiej, łącząc karierę zawodową
z badaniami przyrodniczymi. Ich efektem była opublikowana w 1880r. praca Roślinność Babiej Góry pod względem geograficzno-
-botanicznym (z mapą, przekrojami i dodatkiem do flory Pilska, Policy i Makowskiej Góry).

W roku 1880 Zapałowicz przeprowadził się do Wiednia i objął stanowisko porucznika-audytora.

Prowadził studia geologiczno-geograficzne oraz botaniczne na Uniwer-sytecie Wiedeńskim. Studiował m.in. geografię roślin
u Antoniego Kernera i przeniósł metody jego pracy w nasze tereny górskie. Latem 1880r. odbył swą pierwszą wyprawę
w Czarnohorę i Alpy Rodniańskie, badając szatę roślinną od strony Galicji i Węgier. Prowadził także studia geologiczne tego
terenu. O jego pracowitości świadczy ponad 100 tysięcy obserwacji botanicznych, opublikowanych w szeregu prac, z których
najsłynniejsza to Roślinna szata gór Pokucko-Marmaroskich(1889r.)

W roku 1888 Zapałowicz przeniesiony został do Innsbrucka, gdzie odbywał wędrówki po Alpach (rejon Wysokich Taurów).
W tym czasie przystąpił do realizacji planu podróży dookoła świata (Wiedeń- Paryż – Bordeaux - Buenos Aires- Valparaiso;
zachodnie brzegi Ameryki - Japonia, Władywostok, Szanghaj i Hongkong - Ziemia Święta – Aleksandria - Kair).
Zakończył swoją wyprawę w Trieście, dokąd dopłynął w początkach 1890r.

W 1891r. Zapałowicz ożenił się z Józefą Marjańską, która umarła w połogu, osieracając ich synka, Józefa. Dzieckiem zaopiekowała się matka Zapałowicza. Tragedia życiowa nie przerwała działalności naukowej Zapałowicza. W trzy lata po powrocie z podróży dookoła świata opublikował w języku niemieckim geograficzny opis dorzecza
Rio Negro w Patagonii (Das Rio Negro-Gebiet in Patagonien). Rok później został członkiem korespondentem Wydziału Matematyczno- Przyrodniczego krakowskiej Akademii Umiejętności. Wciąż jednak był pogrążony w apatii po śmierci żony. Podsunięto mu wówczas pomysł opisania jego podróży dookoła świata (Jedna z podróży naokoło ziemi – 1899r.)

W roku 1896 Zapałowicz przeniósł się do Lwowa, gdzie został awansowany do stopnia majora-audytora. Znów odwiedził Góry Pokucko-Marmaroskie, prowadził badania
i opisywał rzadkie gatunki flory i fauny. Od 1903 r. zamieszkał w Krakowie. W 1905r., po 35 latach służby, Zapałowicz przeszedł w stan spoczynku. W tym samym roku
w Krakowie wydał swój jedyny tomik poezji, zatytułowany Z marzeń i zdarzeń. Okazał się być nie tylko poetą, ale także krytykiem literackim, o czym zaświadcza jego rozprawa Z rozmyślań o Hamlecie (1909r.).

W końcu 1905r. zamieszkał w Zawoi. Oddawał się tu działalności społecznej w Towarzystwie Tatrzańskim, będąc członkiem Wydziału (Zarządu Głównego). W 1905r. założył Oddział Babiogórski TT, z siedzibą w Makowie (potem w Zawoi). Rok później wyznakował pierwsze w Beskidach Zachodnich szlaki turystyczne: z Zawoi do Suchej,
z Zawoi na Babią Górę, łącznie przeszło 40 km. Wystąpił też z inicjatywą wybudowania schroniska pod Babią Górą - uroczyste otwarcie budynku na Markowych Szczawinach odbyło się 15 września 1906r. W tym samym czasie Zapałowicz podjął akcję przeciwko niszczycielskim poczynaniom Beskidenvereinu. W 1907r. wniósł skargę do sądu
w Makowie z żądaniem ukarania niemieckiej organizacji za bezprawne i złośliwe niszczenie polskich znaków turystycznych.

W 1906r. rozpoczął pracę nad swym wielkim dziełem systematycznym Przegląd krytyczny roślinności Galicji, którego kolejne tomy ukazywały się do 1914r.

W uznaniu zasług Hugona Zapałowicza dla turystyki i naukowego poznania Karpat, walne zgromadzenie Towarzystwa Tatrzańskiego w dniu 27 czerwca 1913r. nadało mu godność członka honorowego. Po wybuchu pierwszej wojny światowej, Zapałowicz, już na emeryturze, zgłosił się do wojska i wyruszył na front. Przydzielono go do Twierdzy Przemyśl, obleganej przez pół roku, a po poddaniu załoga została wzięta do niewoli i wywieziona w głąb Rosji. Zapałowicz został osadzony najpierw w Kazalińsku, potem w Perowsku w Turkiestanie, gdzie został komendantem obozu. W niewoli również kontynuował swoje badania naukowe, gromadził zbiory botaniczne i geologiczne. W listach do rodziny żałował, że wydał już swoją książkę o podróży dokoła świata, gdyż zabrakło w niej tej interesującej części.

W dniu 20 listopada 1917r., na kilka dni przed wymianą jeńców i możliwością powrotu do kraju, zmarł na zawał serca. Na jego biurku pozostała kartka z niedokończonym wierszem Ostatni głos mej duszy.

Na podstawie publ. Janusza Zdebskiego - "KARPATY" zesz. 13-14 oprac. Katarzyna Turska

Patron Gimnazjum nr 1 w Zawoi - Franciszek Krysta

Patronem Gimnazjum nr 1 w Zawoi Centrum jest Franciszek Ksawery Krysta (1824-1898) - nauczyciel i organista. Pierwszy wykształcony nauczyciel szkoły trywialnej
w Zawoi. Urodzony w Wilamowicach, gdzie uczęszczał do szkoły elementarnej. Wykształcenie pedagogiczne nabył w Najwyższym Konsystorze Tarnowskim, gdzie odebrał dekret na nauczyciela 22 stycznia 1846 roku. W tym samym roku, w lutym został pierwszym z prawdziwego zdarzenia nauczycielem w pobliskich Zembrzycach.

Niedługo tam pracował, gdyż 23 stycznia 1847r. wyjechał do Zawoi, gdzie objął posadę nauczyciela w szkole ludowej - trywialnej oraz pełnił obowiązki organisty kościelnego
w parafii św. Klemensa.

Szczególnie przysłużył się do powstania nowego murowanego budynku szkolnego. To dzięki jego staraniom powstała w 1872 r. nowoczesna szkoła. Tak ocenił jego działalność ks. Górkiewicz: "Najwięcej dla rozwoju szkoły przyczynił się Franciszek Krysta..." W tym samym roku urodziła mu się córka Maria, która poszła w ślady ojca i została nauczycielką.

Na podstawie zaprowadzonej przez niego Złotej Księgi dowiadujemy się, że w 1858 r. został nauczycielem wzorowym. Sam dokonywał wpisów w tej księdze przez 22 lata. Dyrektorem nauczycielem (Kierownikiem szkoły) został w 1876 roku (a może i rok wcześniej). W 1878 r. zaczął nauczać w szkole drugi nauczyciel, jego zięć, Michał Baziński.

Za kadencji dyrektorskiej Franciszka Krysty powstała filia Szkoły Ludowej w Zawoi Wilcznej, w której również pełnił obowiązki dyrektora (od 1891r.). W tym samym czasie sprawował funkcję przewodniczącego Rady Szkolnej Miejscowej w gminie Zawoja. Prawdopodobnie za jego kadencji w tej Radzie powstała samodzielna szkoła w Skawicy.

W latach 1890-98 Franciszek Krysta prowadził całoroczne obserwacje meteorologiczne w stacji zorganizowanej w Zawoi przez Komisję Fizjograficzną Akademii Umiejętności
w Krakowie.

Umarł w Zawoi 8 października 1898r. i został pochowany na cmentarzu zawojskim.

1 czerwca 2001r., podczas obchodów 150-lecia szkoły w Zawoi Centrum, Franciszek Krysta został ogłoszony patronem Gimnazjum nr 1. Od tej pory kolejne pokolenia uczniów poznają jego historię i wielki wkład w rozwój oświaty w naszej gminie. W hołdzie za jego zasługi pod okiem wychowawców młodzież dba o nagrobek patrona swojej szkoły.